Een wereld van betekenissen

Deel 1: Waarin we een tipje van de sluier oplichten over een andere werkelijkheid, een rol weggelegd is voor een lantaarnpaal en we aan het einde nog niet veel wijzer zijn...

De Vertelmaatschappij bekijkt de werkelijkheid vanuit een sociaal constructionistisch perspectief. Een wereldbeeld dat zegt ‘wij maken samen onze eigen werkelijkheid door hoe we betekenis geven, hoe we interacteren met elkaar en onze omgeving en door hoe we handelen’. En dan gaat het niet alleen om fysieke zaken, zoals de steden, huizen en auto’s, maar veel meer om de betekenissen die wij mensen daaraan (en aan elkaar) toekennen.

Want dat is wat wij doen... en dat is ook wat ons anders maakt dan dieren. Wij mensen kunnen onze eigen omgeving niet alleen waarnemen, we geven er betekenis aan, we kunnen erop reflecteren. Én we kunnen op basis daarvan onze werkelijkheid weer verder vormgeven. Als mens zijn wij daardoor in staat om initiatief te nemen: we zijn geen passieve slachtoffers van datgene wat ons overkomt, we zijn agents in een steeds veranderende wereld die we mede zelf vormgeven.

Individuele betekenis

Er is een verschil tussen de fysieke werkelijkheid en de betekenis die wij daaraan toekennen. Neem een willekeurig voorwerp (een lantaarnpaal) en vraag aan 10 verschillende mensen wat zij zien en wat dit voor hen betekent en je krijgt 10 verschillende interpretaties. Hieruit kan je weliswaar rode lijnen afleiden, maar de individuele betekenissen zijn altijd uniek.

Context

Daarbij komt dat een lantaarnpaal (of welk ander object dan ook) altijd in een bepaalde fysieke context (een straat, voor de eigen voordeur of het slaapkamerraam) staat. Een context die ook veranderlijk is. Een context die de betekenis van de werkelijkheid beïnvloedt.

Interactie

Nog ingewikkelder wordt het als we eveneens in ogenschouw nemen dat we in meer of mindere mate met elkaar interacteren. We praten met elkaar over wat we zien en wat dat voor ons betekent en passen daar onze betekenissen op aan. Oftewel: als je de 10 mensen met elkaar in gesprek laat gaan over de lantaarnpaal, dan start een ‘onderhandeling’ over de betekenis van die lantaarnpaal. De interacties maken dat betekenissen die wij toekennen niet alleen voor iedereen anders zijn, maar ook veranderen door de gesprekken die we voeren.

Systemen

Een vierde aspect van deze werkelijkheid is dat wij niet alleen betekenissen toekennen aan dat wat we waarnemen en hierover onderhandelen, maar dat wij ook deel uitmaken van grotere ‘betekenissystemen’: culturen, organisaties, families, sociale klassen, etnische groepen, facebookgroepen. En ook deze betekenissystemen zijn weer van invloed op de manier waarop we individueel en gezamenlijk betekenissen construeren. In de structuratie-sociologie van Anthony Giddens wordt dit de dualiteit van agency en structuur genoemd, de manier waarop groepen mensen structuren maken die hen vervolgens ook weer bepalen.

Maar wat heb je hieraan?

De wereld van betekenisgeving is er per definitie één die we nooit volledig kunnen kennen, omdat hij zo complex, veranderlijk en contextueel is. De natuurlijke, traditionele reflex is om deze wereld buiten te sluiten als het over waarheidsvinding gaat: te subjectief, tegenstrijdig, niet in lijn met eigen belangen.

Deze wereld van betekenissen lijkt soms haaks te staan op de objectieve positivistische ‘kenbare’ wetenschappelijke werkelijkheid waar wij allemaal zo veel houvast aan verlenen. Hij staat ook haaks op het prettige onderscheid tussen ratio en emotie. En het staat haaks op de populaire managementvisie van controle en verantwoording. Ook is het een tegenkracht op het steeds groter wordende geloof in technologie om mensen te begrijpen en hun gedrag te beïnvloeden.

Maar... er is juist heel veel voor te zeggen om te pogen deze belevingswereld óók te omarmen. Omdat het juist deze wereld is waar de realiteit op draait, waar menselijke interacties op draaien, waar het van afhankelijk is of maatschappelijke, technologische of organisatorische veranderingsprocessen uiteindelijk slagen of niet. Deze subjectieve werkelijkheid negeren is een deel van de realiteit negeren.

En er is een hoopvol, bijna ethisch aspect: dit wereldbeeld gaat er vanuit dat mensen uiteindelijk ook in staat zijn hun eigen werkelijkheid mede zelf vorm te geven. Door de intenties en de manier waarop iedereen handelt, kan iedereen zijn of haar wereld een klein beetje beter maken. Iedereen kan het begin van een verandering zijn.

De kunst voor organisaties is nou precies om dit mogelijk te maken. En daar ligt de grote uitdaging van tegenwoordig: mensen in staat stellen hun eigen werkelijkheid vorm te geven zodat de wereld (en uw organisatie) er een stukje beter van wordt.

Verder lezen? Deel 2 in deze serie is inmiddels ook gepubliceerd.