Weten vraagt meer dan meten

Mijn dochters van 6 en 7 rollen het er zo uit: 'meten is weten', net als 'van proberen kan je leren'. Het verschil tussen beide uitspraken is dat 'meten is weten' voor volwassenen een soort heilige wet lijkt te zijn geworden, niemand die erover twijfelt. Terwijl van 'proberen kan je leren' na een bepaalde leeftijd niet meer van toepassing lijkt te zijn.

Inspiratie

Onlangs verscheen het boek 'Weten vraagt meer dan meten. Hoe het denken verdwijnt het regime van maat en getal' (auteurs Christine Brinkgreve, Sanne Bloemink en Eric Koenen). Na een artikel hierover in Trouw, heb ik het meteen besteld. Alleen die titel al.

Weten vraagt meer dan meten is een bloemlezing van verschillende invloedrijke professionals in het sociale domein (wetenschappers, zorgprofessionals, organisatieadviseurs, journalisten) die allemaal op hun eigen manier in aanraking en in conflict kwamen met het dogma 'meten is weten'.

Waarom meten?

Laten we voorop stellen: meten is inderdaad weten. Pak een centimeter en je weet hoe lang iets is. Neem een thermometer en je weet hoe warm iets is. Maar als het over mensen en menselijke interactie gaat, dan kom je terecht in drijfzand en gaan meetinstrumenten de werkelijkheid beïnvloeden.

Meten appelleert sterk aan onze behoefte aan orde en etikettering. Het werkt zelfversterkend. Om meer grip te krijgen op de werkelijkheid, willen we deze onderzoeken. Om meer zekerheid te krijgen over wat we onderzoeken, moeten we de werkelijkheid opdelen in categorieën en hokjes. Die categorieën en hokjes zetten we om in maten en getallen. En vervolgens rollen er cijfers en statistieken uit. Om die cijfers en statistieken hanteerbaar te maken gaan we normaliseren: uitbijters en afwijkingen worden uitgeselecteerd tot we mooie, gemiddelde en verklaarbare uitkomsten hebben. En dan zeggen we: dit is dé werkelijkheid. Die we vervolgens weer verder in kaart willen brengen, omdat het in de praktijk tóch niet de lading helemaal dekt.

Zoals De Kleine Prins van Saint-Éxupery zegt:

Grote mensen houden van cijfers. Wanneer je hen vertelt van een nieuwe vriend, vragen ze nooit het belangrijkste. Ze zeggen nooit: Hoe klinkt zijn stem? Van welke spelletjes houdt hij het meest? {…} …als je zegt: 'De planeet waar hij vandaan kwam is de asteroïde B612' – dan geloven ze het meteen en laten ze je verder met rust men hun vragen. Zo zijn ze nu eenmaal.

Meten bepaalt onze werkelijkheid

'Weten vraagt meer dan meten' brengt mooi aan het licht hoe 'het regime van maat en getal' zijn eigen logica genereert. Een onverbiddelijke en dwingende logica die zijn uitwerking heeft in de praktijk, in de beslissingen die worden genomen.

Iedereen kent de voorbeelden. De dwingende – en tegelijkertijd uitsluitende – werking van diagnose-behandelcombinaties in de zorg, waardoor sommige (de 'uitbijters') mensen labels en behandeling opgeplakt krijgen waar ze niet mee geholpen zijn. Tegelijkertijd krijgen ze geen vergoeding van hun behandeling als ze niet in een hokje gepropt worden. De dwingende – en daarmee bepalende – nadruk op CITO-scores in het basisonderwijs, waardoor leerkrachten steeds meer gedwongen worden hun onderwijs af te stemmen op dat wat er gemeten wordt. Maar ook top-bedrijven die ten onder gaan, omdat ze zich letterlijk blind staren op sturingscijfers, zonder echt oog te hebben voor wat er om hen heen gebeurt.

Het boek tipt ook het grote probleem aan waar we voor staan. Meten, het in kaart brengen van onze sociale werkelijkheid, voorziet in een belangrijke behoefte: meer grip en minder chaos. Het probleem ontstaat als 'mensen zelf niet meer nadenken en zich onderwerpen aan een systeem'. Het leidt tot gedachteloosheid en het zich onttrekken aan eigen verantwoordelijkheid.

Wat moet je ermee?

Weten vraagt meer dan meten. Dat is precies waar het in deze tijd om gaat. Dat is ook precies waar het mij om gaat. Hoe kunnen we dit in de praktijk brengen?

Los gebaseerd op het boek, een aantal richtlijnen:

• Stel de verhalen van de mensen waar het om gaat centraal. Ga in gesprek.
• Laat de mensen waar het om gaat zelf meedenken en doen. Maak gebruik van de collectieve intelligentie van groepen.
• Maak ruimte voor nieuwe en alternatieve perspectieven op de werkelijkheid waarin jij opereert.
• Sta open voor het experiment: van proberen kan je écht leren.
• Heb geduld, verdraag onzekerheid, laat los en probeer niet meteen oplossingen te formuleren.
• Ga op zoek naar de patronen in de systemen die bepalend zijn en kijk naar hoe die patronen van invloed zijn op de manier waarop mensen denken en doen.

Ik denk graag met je mee over hoe we in jouw praktijk beter gebruik kunnen maken van de kracht van de collectieve intelligentie in je organisatie door het persoonlijke verhaal van mensen centraal te stellen.